Emperyalizmi Pasif Direnişle Dize Getiren Lider: Mahatma Gandhi
Mahatma Gandhi… 20. yüzyılın en büyük halk liderlerinden biri… Atatürk’ten sonra İngiliz emperyalizmini yenilgiye uğratan ikinci devrimci… Bağımsızlığın silahsız direnişle de kazanılabileceğini ispatlayan bir bilge…
Bugün Hintlilerin Mahatma yani kutsal ruh olarak isimlendirdikleri Gandhi, 2 Ekim 1869 da Hindistan’ın Gujarat eyaletinin Porbandar kasabasında dünyaya geldi. Asıl ismi Mohandas Karamçand’tır. (1) Daha sonra Hindistan’ın bağımsızlığında üstlendiği büyük rol yüzünden ”Mahatma” (Yüce ruh) ismini almıştır.
Gandhi, Hindistan’ın bağımsızlık önderi olmadan önce bir avukattı. Hukuk eğitimini hayatı boyunca mücadele edeceği İngiltere’de gördü. Londra’da hukuk eğitimi aldıktan sonra 1893 yılında bir Hintli hukuk şirketinde çalışmak için Güney Afrika’ya gitti.(2)
Gandhi Güney Afrika’da avukatlık bürosunda
Güney Afrika, Gandhi’nin hayatında bir dönüm noktası oldu. Hintlilere, Afrikalılara ırkçı muameleler yapıldığına ilk kez Güney Afrika’da tanık oldu, kendisi de yaşadı. Bir gün tren yolculuğu yaparken elinde birinci mevki yolcu bileti olduğu halde üçüncü mevkiye geçmeyi reddettiği için trenden atıldı.(3) Başka bir seferde de at arabası ile yolculuk ederken Avrupalı bir beyaza yer açmak için at arabasının basamağında ayakta gitmeyi reddettiği için arabacı tarafından dövüldü. Bazı yerlerde gittiği otellerde oda verilmedi. Mahkemede bir duruşmada hâkimin, Hindu örtüsünü çıkarması emrine karşı çıktı.
Gandhi Güney Afrika’da, 1913
Gandhi’nin Güney Afrika’da yaşadığı ırkçı uygulamalar, ileride başlatacağı büyük halk mücadelesinin nedeni oldu. Afrikalılara ve Hintlilere karşı yapılan zulümler, Gandhi için yeni bir dönemi başlattı. Bu faşist uygulamalarla sıradan bir avukat olarak mücadele etmesi imkânsızdı. Daha büyük bir mücadele başlatmalıydı.
Ve yıl 1906… Johannesburg’ta bir tiyatro salonu… Sahneye çıkan Gandhi, salondaki 3 bin Hintliye yepyeni bir mücadele yöntemi anlattı. Bu yöntemin adı Satyagrahaydı. Yani silahla savaşmadan pasif direniş gerçekleştirmek, açlık grevi, büyük yürüyüşler gibi pasif direniş eylemi yapmak… (4)
Aslında sivil itaatsizlik ve pasif direniş Gandhi’nin başlattığı bir yöntem değildir. Sivil itaatsizlik görüşünü ilk ortaya atan kişi Henry David Thoreau isminde Amerikalı çevreci bir yazardır. Gandhi, Thorreau’nun savunduğu sivil itaatsizliği biraz daha geliştirip sistematik haline getirerek Satyagraha ismini vermiştir. (5)
Satyagraha yöntemi kısaca şöyleydi: Önce hükümetin koyduğu bir yasak bir grup eylemci tarafından bilerek çiğneniyordu. Hükümet, eylemcileri tutukladıktan sonra dışarıda tutuklanan eylemciler için yürüyüş, grev gibi eylemler başlatılıyordu. Sonra hükümet, sokaktaki eylemcileri de tutukluyordu. Bu kez hapishanede açlık grevi başlatılıyordu. Sonunda hükümet, eylemcileri tutuklayacak bir hapishane kalmadığını ve ceza evlerindeki direnişle baş edemeyeceğini görünce uyguladığı yasağı kaldırmak zorunda kalıyordu.
Kısacası Satyagraha, açlık grevleriyle, yürüyüşle karşı tarafa baş edemeyeceği bir kaos yaşatarak geri adım attırmayı amaçlayan bir direniş yöntemidir. Açlık, işkence, tutuklanma Satyagraha’nın mücadele araçlarıdır. Çile çekerek karşısındaki ikna etmeyi amaçlar.
Gandhi Satyagraha’yı şöyle tanımlamıştır:
”Bu en basit haliyle manevi bir güçtür. Ne zaman ve nasıl olursa olsun, silah, fiziksel kuvvet, ya da kaba kuvvet kullanmak imkânı vardır… Satyagraha’nın Güney Afrika’da baş göstermesiyle, ortaya çıkan zıtlığın tamamen farkındayım. Pasif direnişle Satyagraha arasında temelde büyük bir fark vardır. Zayıf ve aciz olduğumuza inanmaya devam edecek olursak ve başkalarını da buna inandırırsak, pasif direnişi zayıfların bir silahı olarak terk etmeliyiz. Buna karşılık birer Satyagrahis olursak, güçlü olduğumuza inanarak Satyagrahayı uygularsak, bundan belirli iki sonuç ortaya çıkar, güç fikrini güderek, her gün biraz daha güçleniriz. Gücümüzün artması ile birlikte Satyagrahamız çok daha etkili hale gelir ve bundan vazgeçmek için bir fırsat kollamamız gerekmez. Ayrıca pasif direnişte sevgiye yer yokken, Satyagrahada nefrete hiç yer yoktur ve bu onun yönetim ilkesinin olumlu bir zaafıdır. Pasif direnişte fırsat bulunduğunda silah kullanmak hoşgörülürken, Satyagrahada fiziksel güç kullanmak, uygun bir fırsat çıksa bile, yasaklanmıştır. Pasif direnişte daima karşı tarafı yıkma fikri vardır ve karşı taraftan sert bir davranış geldiği zaman, buna aynı sertlikle karşılık verilebilir, oysa Satyagrahada karşı tarafa küfretmek gibi en küçük bir şey bile yoktur.’
Gandhi, Satyagraha yöntemini ilk kez 1906 yılında Güney Afrika hükümeti, Hintliler için ayrı bir kimlik öngören kararname çıkardığında uyguladı ve hükümeti geri adım attırmak zorunda bıraktı. Bu Gandhi’nin ırkçılığa karşı ilk zaferiydi.
Gandhi’nin Güney Afrika’daki diğer bir eylemi hükümetin göçmenleri sınırdan geçme yasağına karşıydı. Sınır geçme yasağını binlerce kişiyle sınırı geçerek deldi. O kadar kalabalık bir grup yasağı delmişti ki Güney Afrika hükümet’inin bu kadar insanı tutuklamasına imkân yoktu. Sonunda göçmenlere uygulanan sınır yasağını kaldırmak zorunda kaldılar.
Güney Afrika’da pasif direnişi başlatan Gandhi, 1914 yılında ülkesi Hindistan’a geri döndü ve mücadelesine Hindistan’daki İngiliz emperyalizmine karşı devam etti. 1919 yılında İngiliz yönetimi, ülkede kendilerine isyan etme olasılığı olan herkesi tutuklama kararı alınca Gandhi, İngilizlere karşı pasif direniş başlattı. Direniş sırasında İngilizler, binlerce Hintliyi katletti ve bu katliam tarihe ”Amritsar katliamı” olarak geçti.(6)
Gandhi, 1920 li yılların başından itibaren için Hintlilerin gözünde bir halk lideriydi. İngilizlerin gözünde ise bu cılız adam dikkat edilmesi gereken bir kişiydi. Bu yüzden 1922 yılında Gandhi’yi 6 yıl hapis cezasına çarptırdılar. Ancak hapis cezası sadece 2 yıl sürdü. Hapisten çıktıktan sonra mücadelesine kaldığı yerden devam etti
Büyük Tuz Yürüyüşü
Gandhi’nin dünya tarihine geçen en büyük pasif direnişi 1930 yılında gerçekleştirdiği büyük tuz yürüyüşüdür.
Gandhi’nin bu eylemine tuz yürüyüşü isminin verilmesinin nedeni İngiltere’nin çıkardığı tuz tekeli yasasıdır. Yasaya göre Hindistan’da tuz İngilizlerin tekelindeydi ve Hintlilerin tuz çıkarması yasaktı.
Gandhi, tarihi tuz yürüyüşünü başlatmadan önce Britanya genel valisi Lord İrwin’e bir mektup yazarak yasanın geri çekilmesini, aksi takdirde pasif direniş başlatacağını söyledi. Ancak İngilizler, Gandhi’nin teklifini geri çevirdi.(7)
Bunun üzerine Gandhi, 12 Mart tarihinde Gujarat eyaletinin başkenti Ahmetabad yakınlarındaki Sabarmati Aşram’dan Hint okyanusu kıyısındaki Dandi kasabasına büyük tuz yürüyüşünü başlattı. (8) 60 bin kişinin katıldığı 388 km lik büyük yürüyüş 24 gün sürdü. Çıplak ayaklarla 60 binden fazla insan İngiliz emperyalizmine karşı yürüdü.
Büyük Tuz yürüyüşü 1930
6 Nisan’da Hint okyanusu kıyısına ulaşan Gandhi, yerden bir avuç çamura bulaşmış tuz aldı ve suda ovalayarak tuz elde etti. Bu hareketiyle İngilizlerin tuz tekelini yasağını çiğnemiş oldu. Gandhi’den sonra diğer eylemciler de yerden bir avuç çamurlu toprak alıp tuz elde ederek tuz yasağını çiğnedi.
İngiliz hükümeti Gandi ve binlerce eylemciyi tutukladı. Ancak yasa uygulanamaz hale gelmişti. Gandhi, bir kez daha amacına ulaşmıştı.
Mahatma Gandhi, büyük tuz yürüyüşünden sonra 30 Ocak 1948 tarihinde bir suikast sonucu vefat edeceği güne kadar Satyagraha felsefesinden vazgeçmedi. Pasif direniş eylemlerine devam etti, defalarca tutuklandı. Ancak sonunda 1947 yılında Hindistan’a bağımsızlığını kazandıran lider olarak tarihe geçti.(9)
Gandhi, Mustafa Kemal’den sonra İngiliz emperyalizmini yenen ikinci devrimci liderdir. Vefatından sonra Gandhi’nin pasif direniş öğretisi dünyada diğer mazlum milletler için de bir örnek oldu. ABD de beyazların ırkçılığa maruz kalan birçok siyahî Gandhi’yi örnek aldı. Martin Luther King, Gandhi’nin fikirlerinden etkilenen isimlerden biriydi.
Güney Afrika’da başlayıp Hindistan’da son bulan bir antiemperyalist devrimci Mahatma Gandhi… Bugün Hindistan’daki Britanya valisinin ismini kimse bilmez ancak Gandhi dünyanın her yerinde tanınmakta ve saygı görmektedir. Çünkü tarih her zaman devrimcileri altın harflerle yazar.
TIBBIYELİ HİKMET
KAYNAKLAR
1-Sankhar Ghose – Mahatma Gandhi published:1991 s.3
2-Christian D. Von Dehsen, Scott L. Harris – Philosophers and Religious Leaders published:1999 s.72
3- Michael J. Nojeim – Gandhi and King: The Power of Nonviolent Resistance published:2004 s.73
4-Surendra Bhana, Bridglal Pachai – A Documentary history of Indian South Africans published:1984 s.115
5-Henry David Thoreau – Walden: and On the Duty of Civil Disobedience published:2005
6-Rajmohan Gandhi – Gandhi: The Man, His People, and the Empire published:2006 s.215
7-Mahatma Gandhi, Dennis Dalton – Gandhi: Selected Political Writings published: 1995 s.72
8-Ranbir Vohra – The Making of India: A Political History published:2014 s.154
9-Simone Panter-Brick- Gandhi and Nationalism: The Path to Indian Independence Published:2015 s.10