Mısır’ı Tanıyalım: Geçmişten Günümüze Mısır’ın Tarihi ve Kültürü

Dünya turumun son durağı Mısırdı. Çocukluğumdan beri hayranı olduğum antik Mısır medeniyetinin muhteşem eserleri olan piramitleri, tapınakları gezdim. Türk ve İslam kültürünün izlerini gördüm ve her zaman olduğu gibi yazıp anlatacak çok şey biriktirdim.

Mısır binlerce yıllık tarihiyle, bugün bile çözülemeyen gizemleriyle, birçok kültürü bünyesinde yaşatmasıyla dünyada milyonlarca insanı kendisine çekmeye devam ediyor. Siyasi ve ekonomik açıdan dünyanın gelişmiş ülkelerinden biri olmasa da tarihi ve kültürüyle dünyadaki önemini korumaya devam ediyor.

Antik Mısırdan Günümüze Mısır’ın Kısa Tarihi

Mısır yaklaşık 7 bin yıllık bir geçmişe sahip. M. Ö. 5 binli yıllarda Nil vadisi çevresinde yaşayan küçük tarım toplumlarıyla başlayan Mısır tarihi yaklaşık 2 bin yıl boyunca siyasi bir birlik kuramamıştır. Siyasi birliğin kurulamadığı bu dönemde Mısırda 2 kültür hâkimdir:

1-Yukarı Mısırdaki Badari kültürü. Bu döneme ait kazılarda çok iyi yapılmış çömleklere, taştan yapılmış silahlara rastlanmıştır. Bu da yukarı Mısırda yaşayan insanların avcılık konusunda geliştiğini göstermektedir. Bu dönemde yukarı Mısırın başkenti Thinis’tir.

2-Aşağı Mısırdaki Nagada kültürü. Başlangıçta Badari kültürüyle paralel şekilde devam eden Nagada kültürü obsidiyen taşını işçilikte kullanması nedeniyle zaman içinde Badari kültürünü geçti ve etki alanını kuzeye doğru geliştirerek Nekhen (Hierakonpolis) ve Abidos şehirleri üzerinde otorite kurdular.

Mısır siyasi birliğini M.Ö. 3100 lü yıllarda aşağı ve yukarı Mısırı birleştiren Menes sayesinde sağladı. Memphis şehrini başkent olarak seçen Menes, Yukarı ve aşağı Mısırın tacını giyerek 3 bin yıl sürecek hanedanlar dönemini başlatmıştır. Ancak Mısır tarihiyle ilgili bulunan ilk belge kabul edilen Narmer paletinde Mısır hanedanlığının kurucusu olarak Narmer gösterilmektedir. Bazı tarihçilere göre Menes ve Narmer aynı kişidir.

M.Ö. 3. Yüzyılda Ptolemaios hanedanlığı döneminde Sebennytos şehrinde yaşayan tarihçi Manetho Aegyptiaca (Mısır tarihi) eserinde antik Mısır tarihini 30 hanedana ayırmıştır. Bazı tarihçiler 31. Hanedan olarak Ptolemaios hanedanını kabul etse de bu konu tartışmalıdır. Çünkü Ptolemaioslar döneminde Mısır, Yunan kültürü etkisine girmiştir. Dolayısıyla Ptolemaiosları antik Mısır firavunlarıyla beraber anmak tarihi açıdan doğru değildir.

Antik Mısır tarihini basitçe şu dönemlere ayırabiliriz:

Eski Krallık Dönemi (M.Ö 2686-2181)

Birinci Ara Dönem (M.Ö. 2181-2055)

Orta Krallık Dönemi (M.Ö. 2055-1786)

İkinci Ara Dönem (M.Ö 1786-1567)

Yeni Krallık Dönemi (M.Ö. 1567-1085)

Üçüncü Ara Dönem (M.Ö. 1085-664)

Geç Dönem (M.Ö. 664-332)

Eski krallık dönemi için ”Piramitler dönemi” de diyebiliriz. Çünkü bugün dünyada herkesin bildiği Giza piramitleri, eski krallık döneminde yapılmıştır. Antik Mısır tarihindeki ilk piramit 3. Hanedan firavunlarından Zoser’in yaptırdığı Zoser piramididir. Piramidin mimarı Firavunun baş rahibi, veziri ve mimarı olan İmhotep’tir.

Popüler kültürde Mumya filmiyle dünyada tanınan İmhotep, gerçekte kötü bir karakter değil tam tersine antik Mısır tarihinde ismi Firavunlarla yan yana anılacak kadar saygın bir kişidir.

Bugün dünyayı hayran bırakan Giza piramitleri ise 4. Hanedan döneminde sırasıyla Khufu, Kefren ve Mikerinos tarafından yaptırılmıştır. Keops piramidini 4. Hanedanın ilk firavunu olan Khufu tarafından yaptırılmıştır. Mimarı Firavun Khufu’nun yeğeni Hemiunu’dur.

Eski krallık dönemi Nomark adı verilen bölge valilerinin güç kazandığı dönemdir. Çünkü firavunlar bölge valilerine arazi vererek güçlenmelerini sağladı. Piramit yapımına harcanan büyük bütçelerle zayıflayan ekonomi ve merkezi yönetim nedeniyle Nomarkların egemen olduğu 1. Ara dönem başladı.

7. ve 11. Hanedanlar arasında yaşanan 1. Ara dönemde Mısırda siyasi birlik bozuldu ve ülke tekrardan yukarı ve aşağı Mısır olarak ikiye bölündü. Bu bölünmenin yaşanmasındaki en önemli nedenlerden biri yaşanan kuraklıktır. Kuraklık nedeniyle Nomarklar arasında rekabet arttı ve Mısır bir kaos dönemine girdi.

Kaos dönemi 11. Hanedan firavunlarından 2. Mentuhotep döneminde son buldu.51 yıl hüküm süren 2. Mentuhotep yukarı ve aşağı Mısırı birleştirerek Narmer’den sonra Mısır’da siyasi birliği sağlayan ikinci firavun oldu. 13. Hanedana kadar süren istikrar dönemi ”Orta krallık dönemi” olarak adlandırılmaktadır.

14. hanedan döneminde Mısır’da siyasi otorite tekrar çöktü. Asya kökenli olduğu kabul edilen ve Filistin bölgesinden gelen Hiksoslar, Mısır’da iktidarı ele geçirdiler. Hiksos ismi Mısır dilindeki hekau-kasut sözcüğünden türemiştir. Hekau-kasut kelimesinin anlamı yabancı ülkelerin hükümdarlarıdır. Hiksos ismi Manetho’nun verdiği isimdir. Anlamı ”çoban krallar” demektir.

Hiksoslar dönemi 18. Hanedanın ilk firavunu olan 1. Ahmose tarafından sonlandırıldı ve Mısır’ın en ihtişamlı dönemi olan yeni krallık dönemi başladı. Günümüzde dünyada tanınan Akhenaton, Tutankhamon, Nefertiti, 2. Ramses gibi antik Mısırın en tanınmış tarihi isimleri yeni krallık döneminde yaşamıştır.

21. Hanedana kadar süren yeni krallık dönemi ”Deniz kavimleri” adı verilen kavimlerin Mısıra gerçekleştirdiği saldırılarla son bularak 3. Ara dönem başladı. Bu dönemde ülkede merkezi otorite zayıfladı ve firavunların iktidar süreleri çok kısaldı.

25. ve 30. Hanedanlar döneminde ise Mısır, önce Asurlar sonra da Persler tarafından işgal edildi. M.Ö. 332 yılında Büyük İskender’in Persleri yenmesi sonrasında Mısırda Ptolemy hanedanıyla beraber Helen dönem başladı ve Firavunlar dönemi son buldu.

Ptolemaios hanedanı ise M.Ö. 30 yılında Aktium savaşı sonrasında son buldu ve Mısır, Gaius Julius Caesar Octavianus döneminde Roma imparatorluğuna bağlı bir eyalet oldu. Roma döneminde başkent İskenderiye’ydi.

Roma imparatorluğunun yıkılmasından sonra Mısır, Bizans imparatorluğunun yönetimine geçti. Bizans dönemi ise 642 yılında Hz. Ömer döneminde İskenderiye’nin fethiyle son buldu ve böylece Mısır’da İslam dönemi başladı. Emeviler ve Abbasiler döneminde Mısır bir valilik olarak yönetildi.

9. yüzyılda Mısır’da Tolunoğulları devletinin kurucusu Ahmed bin Tolun, Mısırda yönetimi ele geçirdi ve bir Türk devleti olan Tolunoğulları ile Mısır’da Türk dönemi başladı.

Abbasiler tarafından son verilen Tolunoğullarından sonra Muhammed bin Tuğc yönetiminde Mısır, İhşidlere geçti ve 2. Kez Türk yönetimi başladı. İhşidlere ise Fatimiler son verdi.

Fatimilerden sonra Mısır, 1171 yılında Eyyubiler yönetimine geçti. 1250 yılında ise Memlükler Mısırı ele geçirdi.

Memlükler Mısır’da yaklaşık 300 yıl hüküm sürdükten sonra 1517 yılında Ridaniye savaşıyla Yavuz Sultan Selim döneminde Mısır, Osmanlılara geçti.

Osmanlının Mısırda fiili hâkimiyeti 18. Yüzyıl sonuna kadar devam etti. 1798-1801 yılları arasında Napolyon Bonaparte’nin Mısır’ı işgaliyle 3 yıl Fransız yönetiminde kaldı. İngilizlerin yardımıyla son bulan işgal sonrası Mısır’da Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile ”Kavalalılar” dönemi başladı. . 1832 ve 1839 yıllarında Osmanlı’yı 2 kez yenen Mısır valisi Kavalalı İbrahim Paşa, Mısır’da kendi hanedanlığını kurdu.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa sonrası İsmail Paşa döneminde 1866’dan itibaren hıdiv unvanı kullanıldı. Ardından Hüseyin Kamil Paşa döneminde sultan ve Birinci Fuad döneminde 1922’den itibaren de kral ünvanı kullanıldı.

Mısır 1882 yılında İngiltere hâkimiyetine geçti. 1922 yılında Birinci Fuad döneminde Mısır bağımsızlığını ilan etse de Mısır’da İngiliz yönetimi 1948 e kadar devam etti.

1953 yılında Hür Subaylar hareketi, Mısır’da K:ral Faruk’u devirerek Abdünnasır önderliğinde Mısır Cumhuriyeti ilan edildi.

Abdünnasır dönemi Arap milliyetçiliğin yükseldiği dönemdir. Bu dönemde ekonomik, askeri ve sanayi alanında ilerleme kaydedildi. Nasır’ın 1970 yılında ölümünden sonra Enver Sedat Cumhurbaşkanı oldu.

1981 yılında suikast sonucu öldürülen Enver Sedat döneminde Mısır ekonomisinde özel sektöre yeniden yer vermiş, “açık kapı” politikası uygulamaya başlayarak yabancı sermayenin ülkeye gelmesini sağlamıştır.

Enver Sedat sonrası 1981 yılında Hüsnü Mübarek Cumhurbaşkanı oldu ve 25 Ocak 2011 tarihinde başlayan Arap baharı sonrası istifa etti ve 2012 yılında yapılan seçimlerde Mohamed Mursi Cumhurbaşkanı seçildi. 3 Temmuz 2013 Abdel Fettah El Sisi askeri darbe yaparak Mursi’yi devirdi. Mısır’da şu an Sisi yönetimi devam ediyor.

Mısır’ın Ekonomik Kaynakları

Mısır, Güney Afrika Cumhuriyeti’nden sonra Afrika kıtasında ikinci en büyük ekonomi konumundadır. Arap dünyasında ise BAE ve Suudi Arabistan’dan sonra 3. Sıradadır. Ülkenin en önemli gelir kaynakları turizm, petrol, tekstildir. Pamuk üretiminde dünyanın önde gelen ülkelerinden biridir.

Ülkenin diğer önemli gelirleri Süveyş kanalı gelirleri, körfez ülkeleriyle yapılan inşaat anlaşmaları, Petro-kimya sektörü ve ilaç sanayisidir.

Mısır’da Görülmesi Gereken Yerler

Mısır deyince akla ilk gelen yer şüphesiz Giza piramitleridir. Kahire’de yer alan Giza Piramitleri antik dünyanın 7 harikası arasında günümüze ulaşan tek yapıdır.

Giza piramitleri dışında 2. Ramses tarafından yaptırılan Abu Simbel tapınağı da mutlaka görülmesi gereken yerlerden biridir.

Kahire dışında en önemli şehirlerden biri Luksor’dur. Antik Mısır döneminde ismi Teb olan Luksor, Antik Mısır döneminin başkentlerinden biridir.

Luksor’da görülmesi gereken yerler Karnak ve Luksor tapınakları ve Mısır tarihindeki ilk kadın Firavun Hatşepsut için yaptırılan Hatşepsut tapınağıdır. Bu 3 tapınak dışında başta Tutankhamon’un mezarı olmak üzere firavunların mezarlarının yer aldığı Krallar vadisi mutlaka görülmesi gereken yerlerdir.

Mısırın tarihi açıdan önemli şehirlerinden diğeri Sakkara’dır. Mısır tarihindeki ilk piramit olan Zoser piramidi, Sakkara’da görülmesi gereken en önemli tarihi yapıdır.

Mısır’ın tarih dışında eğlence için gezilmesi gereken şehirleri ise Sharm El Sheikh ve Hurgada’dır. Kızıldeniz’in muhteşem sularında yüzerek keyifli bir tatil yapabilirsiniz.

Mısırı ana hatlarıyla anlatmaya çalıştım. Sonraki makalelerimde Mısır tarihini ve şehirlerini detaylı şekilde anlatacağım.

BARIŞ ATAGÜN